Kujawy

Donec eu mi sed turpis feugiat

Pierwsza wzmianka o Kościele w Kujawach pochodzi z 1447 roku. Prawdopodobnie był drewniany. Niestety nie posiadamy na jego temat żadnych informacji.
W 1583 roku ówczesny właściciel Kujaw i Niemodlina, Baltazar Pückler von Groditz, wybudował na jego miejscu kościół murowany. Baltazar Pückler, bardziej jeszcze jego małżonka Poliksena, byli gorliwymi zwolennikami reformacji wyznania luterańskiego.
Już w roku 1585 r. urzędował tutaj luterański proboszcz Szymon von Kosel, który poprzednio był wikarym w Krapkowicach.
W roku 1599 ewangelickim proboszczem Kujaw był Mikołaj Ropilius, a po 1606 Adam Albinus Starszy. W związku z wydaniem edyktu restytucyjnego 6 marca 1629 r. na Górnym Śląsku rozpoczął się proces rekatolizacji. Wspomniany wyżej Albinus Starszy po wypędzeniu z Kujaw wyemigrował na Węgry. O kościele w Kujawach Johannes Preisner w książce pt. „Kujawy – Zielina z kujawskimi przysiółkami” cytuje fragment protokołu powizytacyjnego z roku 1679 r., w którym czytamy:
„…kościół parafialny we wsi Kujawy, która jest własnością jaśnie oświeconego hrabiego Karola Ferdynanda Praschmy, wybudowany został kosztownie z cegły przez ówczesne heretyckie państwo w roku 1583 r.
Został on poświęcony Trójcy Świętej. Kościół ten posiada kunsztowne sklepienie oraz chóry dla państwa i dla muzyków. Wewnątrz kościół upiększony jest epitafiami heretyków. Spód kościoła wyłożony jest cegłą. Zakrystia jest murowana. U podnóża ołtarza głównego znajduje się krypta heretyków z ich ciałami.
Dzwonnica jest z cegieł, w niej znajdują się trzy dzwony…”.

Kościół miał 28 łokci (21,8m) długości i nie licząc później dobudowanych kaplic 12 łokci (9,4m) szerokości.
Zwężone prezbiterium było jedno jarzmowe zamknięte trzema bokami ośmiokąta. Obydwie części kościoła miały sklepienie krzyżowo-żebrowe wsparte na przyporach.
Okna i portal zachodni były półkoliste. Kościół miał chór, na którym znajdowały się małe organy bez pedału z kilkoma głosami fletowymi.
Pomiędzy prezbiterium i nawą kościoła, przy zakrystii znajdowała się wieżyczka zaopatrzona w otwory strzelnicze, oraz schody prowadzące do loży /oratorium rodziny hrabiego/. Zakrystia była sklepiona, wyłożona cegłą – ciemna i wilgotna, od kościoła oddzielona żelaznymi drzwiami, które do dziś istnieją. W zakrystii znajdowała się tzw. św. piscina – ściek dla wody, którą kapłan mył ręce podczas Mszy Św. albo naczynia liturgiczne. Nad zakrystią znajdowało się oratorium dla właścicieli Kujaw. (Dziś zakrystia dla ministrantów).
Do kościoła była także dobudowana kostnica z cegły. Dach kościoła, zakrystia oraz kostnica były pokryte ceglaną dachówką. Wokół kościoła znajdował się cmentarz otoczony wysokim murem wykonanym z cegły i kamienia. Przed bramą główną wiodącą na przykościelny cmentarz znajdował się krzyż. Brama ta wymurowana z cegły i kamienia w stylu renesansowym przetrwała do naszych czasów. Posiada ona ten sam fryz, co kościół zbudowany w 1583 r. Dziś parafianie nazywają ją „bronka”, prawdopodobnie od słowa „bronić”. Całość kompleksu, a więc kościół z wieżyczką posiadającą okna strzelnicze, wysoki mur oraz brama, przypominają do dziś małą fortecę obronną. Jest to zrozumiałe, gdyż miejscowości przygraniczne narażone były często na napady ze strony sąsiadów.
W 1665 r. ówczesny właściciel wsi, Franciszek Euzebiusz von Oppersdorff, powołał ks. Adama Boczka na katolickiego proboszcza Kujaw, który tutaj założył nowe księgi parafialne. Następca hrabiego Franciszka Euzebiusza von Oppersdorffa, hrabia Karol Ferdynand Praschma, żarliwy katolik, założył tutaj w roku 1679 razem z ks. proboszczem Boczkiem Bractwo Św. Barbary. Bractwo to 29 lipca 1679 zostało zatwierdzone przez papieża Innocentego XI.
Hrabia von Praschma utrzymywał 8 muzyków oraz śpiewaków, których zadaniem było wielbić Boga podczas Mszy Świętej. Kościół w Kujawach już wtedy posiadał małe pozbawione pedału organy.
W protokole powizytacyjnym kościoła z 1688 r. czytamy:
„Poświęcenie kościoła obchodzone było w pierwszą niedzielę po Święcie Narodzenia Najświętszej Marii Panny”.
Według tego samego protokołu powizytacyjnego, a więc z 1688 r., prezbiterium, w którym nie było balasek, zdobiły obrazy Chrystusa, Najświętszej Maryi i Św. Józefa. Ołtarz boczny po stronie ewangelii (lewej) poświęcony był Trójcy Przenajświętszej (dzisiaj Najświętszemu Sercu Pana Jezusa). Ołtarz po stronie lekcji – Św. Barbarze. (dzisiaj Niepokalanemu Sercu Najświętszej Maryi Panny).
Kunsztownie rzeźbiona i pomalowana drewniana chrzcielnica stała w przedsionku kościoła, a w nawie kościelnej po prawej stronie stał nowy pomalowany konfesjonał. Po stronie lewej znajdowała się kunsztownie rzeźbiona ambona z końca XVI wieku. Istnieje ona do dziś i stanowi prawdziwe arcydzieło sztuki rzeźbiarskiej późnego Renesansu. Wejście na ambonę i jej ściany boczne zdobi sześć płaskorzeźb przedstawiających sceny z życia Chrystusa Pana. Pomiędzy znajdują się figury czterech ewangelistów. Kielich ambony był umieszczony na zwieńczeniu figury przedstawiającej Św. Krzysztofa. Chrystoforos znaczy niosący Chrystusa. Tak jak według legendy Św. Krzysztof niósł na swoich barkach Chrystusa przenosząc go przez wody rzeki, tak w kościele kujawskim dźwigał on na swoich barkach kielich ambony. Figura Św. Krzysztofa z upływem czasu uległa zniszczeniu i w roku 1870 zastąpiono ją drewnianą kolumną zwieńczoną kapitelem ozdobionym złoconymi ornamentami roślinnymi. W takiej postaci można oglądać ją w kościele kujawskim do dziś. Z tego okresu pochodzi także krzyż drewniany. Na nim umieszczony jest korpus Chrystusa ukrzyżowanego. Rzeźba Chrystusa przedstawia w bardzo realistyczny sposób ciało Chrystusa pokryte ranami, które przypominają rany, jakie pojawiają się na ciele człowieka chorego na trąd. Figura powstała zapewne w czasach, gdy panowały zarazy. Można by pomyśleć, że artysta chciał ukazać Chrystusa, który przyszedł nie tylko „…leczyć ludzkie choroby”, ale utożsamia się z każdym cierpiącym, współcierpi z nim i jest przy nim. ”… coście uczynili jednemu z braci moich najmniejszych mnieście uczynili”. Przez pewien czas krzyż ten znajdował się w prezbiterium, a później przez długie lata na ścianie przy wejściu do kościoła. Obecnie znajduje się w kaplicy Św. Józefa.
Kościół został konsekrowany w dniu 14 lipca 1763 r. za staraniem hrabiego Antoniego von Schaffgotsch. Konsekracji dokonał ówczesny biskup wrocławski książę Filip Gotthard von Schaffgotsch, krewny ówczesnego dziedzica Kujaw.
Obecny ołtarz główny późnobarokowy bogato zdobiony – murowany, architektoniczny, wklęsły, trójosiowy z nasadą pochodzi z II połowy XVIII w.
Mensa ołtarzowa wolnostojąca. Partia przyścienna z obrazem Trójcy Świętej, który namalował Franciszek Sebastini w 1776. W tę partię ołtarza są wkomponowane naturalnej wielkości figury Św. Jana Chrzciciela i Św. Antoniego. Według zapisów znajdujących się w kronice parafialnej autorem tych figur prawdopodobnie był Józef Franciszek Mangold, jeden z wykonawców rzeźb figuralnych w Auli Leopoldyna we Wrocławiu. W roku 1840 kościół otrzymał nowe organy firmy Kinne ze Ścinawy Małej (pow. Prudnik). Organy te znajdują się dziś w kościele w Golszowicach.
W roku 1846 piorun uderzył do wieży kościelnej, uszkadzając ją poważnie, przy czym zostały zniszczone stare dokumenty znajdujące się w kuli pod krzyżem.
Do roku 1856 w kościele znajdowały się figury z drzewa naturalnej wielkości przedstawiające Kaspara i Baltazara Pücklerów, jak również żony ostatniego, Polikseny. Figury te przeniesione zostały do Szydłowca w pow. niemodlińskim. Zamiast tych figur umieszczono w roku 1858 na ścianie bocznej obok obecnie znajdującego się ołtarza N.M.P. tablicę pamiątkową z datami śmierci obu budowniczych kościoła. Tablica ta znajdowała się w tym miejscu aż do 1936 r. Obecnie znajduje się w nawie bocznej po prawej stronie.
Trumny obojga Pücklerów i Polikseny jeszcze w roku 1929 znajdowały się w grobowcu w podziemiach kościoła. Obecnie jest on pusty. Zachowały się jedynie dwa wieka trumien, jedno większe, drugie mniejsze z datą 1635 r.
Jako dziękczynienie za chybienie zamachu Nobilinga na cesarza Wilhelma I hrabia Hubert von Tiele-Winkler ofiarował kościołowi w 1879 r. żyrandol, który dzisiaj znajduje się w przedsionku kaplicy Bractwa Św. Barbary.
W roku 1880 umieszczono w ołtarzu głównym obraz Trójcy Przenajświętszej namalowany przez Strědę, który jednak po kilkunastu latach znów zastąpiono obrazem Sebastiniego po przemalowaniu go przez owego Strědę. Obraz ten również znajduje się obecnie w kaplicy Bractwa Św. Barbary.
W tym samym czasie zakupiono także witraże znajdujące się po obu stronach ołtarza głównego. Jeden z tych witraży zapłacony został ze składek, drugi przez nauczyciela Simonidesa.
W roku 1883 powiększono zakrystię o dawną kostnicę, a w roku 1887 zakupiono nowe ołtarze boczne poświęcone Matce Boskiej i Św. Barbarze (dzisiaj ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa).
W roku 1892 przeprowadzono remont zewnętrzny kościoła i dachu oraz pokryto dach wieży nową dachówką.
Na Boże Narodzenie roku 1925 kościół otrzymał nową szopkę, a w roku 1927 kościół wyposażono w instalację elektryczną, której koszta pokryto ze składek.
W roku 1929 ukończono budowę ogrodzenia cmentarza założonego w 1867 w północnej części wsi. Na życzenie mieszkańców wykopano na cmentarzu studnię.
W latach 1929/30 pozłocono nowe kielichy i monstrancje oraz zakupiono maty posadzkowe dla kościoła.
Na życzenie proboszcza w roku 1931 postawiono na placu przykościelnym na cokole figurę umęczonego Chrystusa finansowaną ze składek ludności. Tę, dziś już nieistniejącą figurę prawdopodobnie usunięto w czasie prac związanych z rozbudową kościoła. Jak podaje kronika parafialna, od wielu lat noszono się z zamiarem rozbudowy kościoła, jednak za względu na niekorzystną sytuację gospodarczą przesuwano termin rozpoczęcia prac z roku na rok. Już w roku 1930 parafia zapłaciła 300 marek za projekt budowlany, a w 1935 wszczęto rozmowy na ten temat z przedstawicielami władz. Dzięki energii i szybkiej decyzji ks. proboszcza Wawrzynka udało się przezwyciężyć wszystkie trudności i w roku 1936 rozpocząć prace związane z przebudową kościoła. W 1938 r. rozebrano starą wieżę kościelną, a po podwyższeniu terenu wokół starego kościółka, na którym znajdował się cmentarz, przedłużono kościół w kierunku zachodnim. Postawiono replikę rozebranej wieży. Do kuli pod krzyżem włożono zamknięte w wodoszczelnej i ognioodpornej puszcze, a sformułowane przez nauczyciela trzy dokumenty. Dokumenty te wydobyto w czasie pokrycia wieży blachą miedzianą w roku wielkiej powodzi i przekazano je do Wrocławia. Niestety, mimo opisanego powyżej zabezpieczenia tych dokumentów nie udało się odczytać i zachować.
Jeszcze w tym samym roku ukończono budowę w stanie surowym. Przy nadzorowaniu prac ks. proboszczowi Wawrzynkowi pomagał radca budowlany Schützer z Opola, a prace wykonywała firma Johannesa i Gerharda Okoń z Opola. Parafianie pomagali przy budowie furmankami, pracą ręczną i ofiarami pieniężnymi. W czasie rozbudowy kościoła otwarto także kryptę pod kościołem. Według relacji córki Gerharda Okonia w jednym z kamiennych sarkofagów znaleziono w potrójnej trumnie z drewna i cynku zwłoki kosztownie ubranego mężczyzny. W innej trumnie spoczywała dziewczynka około 12-letnia ubrana jak gdyby do I Komunii Świętej z długimi rudymi włosami i wiankiem na głowie. Podobno zwłoki te niedługo po otwarciu trumny rozpadły się. Kryptę opróżniono i obecnie znajduje się tam kotłownia. Również szczątki ciał i kości z przykościelnego cmentarza przeniesiono na wyżej wspomniany założony na ul. Opolskiej nowy cmentarz.
Zamalowane w 1921 r. freski nad ołtarzem głównym z końca XVI w. odsłonięto i odrestaurowano.
W 1938 dobudowano też trzy przęsła zachodnie i boczne nawy, całość dostosowano do pierwotnej architektury dawnego kościółka. Na stropie namalowano ornamenty roślinne, dostosowane do starych ornamentów prezbiterium dawnego kościółka, oraz tablice kartuszowe, na których zamieszczono inskrypcje będące łacińskim tekstem Składu Apostolskiego ”…Wierzę w Boga Ojca…”. Kościół po rozbudowie jawi się jako renesansowy orientowany. Prace wewnątrz kościoła ukończono w następnym roku. Nowe dzwony ufundowali Mathias Schichter, Hans Sobota i pewna osoba, której nazwiska kronika nie podaje. Również w 1938 r. na chórze kościoła zamontowano nowe organy firmy Reigera z Krnowa. 17 głosów, dwa manuały, sterowane powietrzem. Miech z napędem elektrycznym. Piszczałki cynowe i drewniane. Koszty zakupu organów pokryła kasa zapomogowo-pożyczkowa.
Odrestaurowano ołtarz główny i ambonę. Na mensie ołtarza głównego wolnostojącego ustawiono nowe pancerne tabernakulum.
Obecne zewnętrzne wymiary kościoła: 34,6 x 20,6 m; wnętrza 28,5 x 19,2 m, wysokość wnętrza 8,5 m, szczyt dachu 17 m, wieży wraz z krzyżem 34 m. Powierzchnia użytkowa 425 m. Mieści ok. 800 osób.

• Zdjęcia oraz tekst pochodzą ze strony Rzymskokatolicka Parafia Trójcy Przenajświętszej w Kujawach

Płyta pamiątkowa dotycząca Caspera oraz Baltasera von Pückler von Groditz

Część płyty dotycząca Caspera von Pückler von Groditz † 1584.

W Niemodlinie w roku 1584, 4 czerwca o wpół do 2-giej po południu zasnął spokojnie i błogo w Panu po prawdziwym wezwaniu Syna Bożego szlachetny czcigodny Chermeste [?] i dobrze znany pan Caspar Pückler von Groditz dziedzic państwa Niemodlin, Kuya i Canterszdorf /Kantorowice, pow. Brzeg/ leży tutaj pochowany.

Część płyty dotycząca Baltasera von Pückler von Groditz † 1591.

W Niemodlinie w roku 1591 14-go sierpnia o 2-giej w południe zasnął spokojnie i błogo w Panu po prawdziwym wezwaniu Syna Bożego szlachetny czcigodny chwalebny i dobrze znany pan Baltazar Pückler von Groditz dziedzic państwa Niemodlin pan na Cugia i Cantersdorff Jego Rzymsko-Cesarskiej Mości etc. Stolnik, sędzia Sądu Ziemskiego księstwa opolskiego i raciborskiego leży tutaj w Kujawach pochowany. Niech Bóg da im błogi odpoczynek i radosne zmartwychwstanie do życia wiecznego.

• Zdjęcia pochodzą ze strony Rzymskokatolicka Parafia Trójcy Przenajświętszej w Kujawach